هر کسی در طول روز حداقل یکبار از مهارت حل مسئله استفاده می‌کند. برخی از مسائل نسبتاً ساده هستند. مثلاً تصمیم‌گیری برای اینکه برای ناهار چه غذایی بخوریم و یا برای یک تکلیف روزانه چقدر وقت بگذاریم؛ اما درجه پیچیدگی بسیاری از مسائل زندگی بیشتر از این حرف‌ها است. برای مثال تصمیم‌گیری برای استعفا از شغل و شروع کاری جدید که در صورت موفقیت درآمد بالایی خواهد داشت؛ یا واکنش در برابر بحران‌هایی که جان آدم را به خطر می‌اندازد. در چنین مواردی نیاز به بررسی سریع مسئله و انتخاب یکی از راه‌حل‌های احتمالی است و بهترین انتخاب‌ها را کسانی می‌گیرند که از قبل توانایی و مهارت حل مسئله را در خود پرورش داده باشند.

منبع : مهارت های حل مسئله در پنج گام

مهارت حل مسئله چیست؟

برای درک بهتر مهارت حل مسئله ابتدا باید تعریفی از مسئله داشته باشیم. مسئله به‌عنوان موضوعی مبهم که روبرو شدن، درک و مقابله کردن با آن دشوار است تعریف می‌گردد. همان‌طور که گفته شد، مسائل مختلفی با درجات پیچیدگی متنوعی در طول روز ما را درگیر خود می‌کنند، اما ویژگی مشترک همه آن‌ها این است که تلاش می‌کنیم بهترین راه مقابله را برای حل هر یک از آن‌ها پیدا کنیم.

بنابراین حل مسئله را می‌توان به‌صورت تلاشی هدفمند و آگاهانه در نظر گرفت که به‌طور منحصر به هر فرد تهیه می‌شود تا بتواند علل احتمالی یک مشکل را بیابد، برای حل آن تصمیم بگیرد و راه‌حل خود را عملی کند. درواقع توانایی حل مسئله از زمان‌های گذشته یکی از نیازهای اساسی انسان برای بقا بوده است و امروزه نیز علاوه بر بقا، برای پیشرفت و داشتن زندگی مناسبی در جامعه بسیار لازم و حیاتی است.

اهمیت و چرایی نیاز به مهارت حل مسئله

زندگی هر انسانی سرشار از انواع مشکلات است و هرچقدر هم برای پیشگیری از مشکلات تلاش کنیم بازهم با چالش‌هایی جدیدی روبه رو خواهیم شد. حل مسئله توانایی انرژی بری محسوب می‌گردد و هرچه یک موضوع بزرگ‌تر بوده و تأثیر بیشتری روی زندگی فرد و اطرافیانش بگذارد، یافتن یک ‌راه‌حل رضایت‌بخش تلاش بیشتری هم می‌طلبد؛ اما حل مسئله مهارتی است که می‌تواند از طریق آموزش و یادگیری توانایی‌های ذهنی معین و به کار بردن پنج گام فرایند حل مسئله، آن را بهبود بخشید.

پنج گام مهارت حل مسئله (IDEAL)

فرایند حل مسئله شامل پنج گام مجزا ولی مهم است. با پیش رفتن در مسیر این گام‌ها می‌تواند با احتمال بیشتری به انتخاب‌ها و تصمیم‌های خود و نتایجی که در پیش خواهند داشت، اعتماد کرد. این پنج گام به‌صورت مخفف به گام‌های (IDEAL) معروف گشته‌اند. هر یک از حروف بیانگر یکی از گام‌های این فرایند است:

1- شناسایی مسئله

اولین گام در مهارت حل مسئله ، شناسایی ماهیت حقیقی مسئله است؛ گامی که ممکن است در نگاه اول ساده و آسان تلقی شود اما درواقع این‌طور نیست. در بسیاری از موارد افراد به‌جای تعریف دقیق چیستی مسئله، به توصیف آن می‌پردازند و همین باعث می‌شود در ادامه کار نتوانند به راه‌حل‌های مناسبی دست یابند. چراکه توصیفات یک موضوع اصولاً شامل مواردی بدیهی در مورد آن می‌گردد که امکان کنترل بیشتر آن‌ها از توان ما خارج است.

برای مثال در برخورد با موضوعی همچون مشکل با همکاران در محل کار فردی ممکن است مسئله را به‌اشتباه «همکاری با کسانی که نمی‌توانم تحملشان کنم» تعریف کند. این تنها توصیف شخصی از مشکل است و نمی‌توان تغییر زیادی در آن به وجود آورد.

بنابراین از صرف کردن وقت برای تشخیص دقیق مشکل نترسید. اگر یک مسئله، بسیار بزرگ و خسته‌کننده به نظر می‌رسد آن را به مسائل فرعی کوچک‌تری تقسیم کنید و سپس به ترتیب اهمیت آن‌ها را اولویت‌بندی کنید. با هدف‌هایی که راحت‌تر از پسشان برمی‌آیید شروع کنید و به‌تدریج به سمت باقی‌مانده آن‌ها پیش بروید.

2- توصیف راه‌حل‌های احتمالی

به‌محض اینکه مسئله خود را به‌روشنی تعریف کردید، با در نظر گرفتن سایر موضوع‌های مرتبط با آن شروع به تهیه راه‌حل‌ها کنید. برای این کار می‌توانید از تکنیک بارش مغزی بهره ببرید که روش خوبی برای کشف احتمالات ممکن است. در این روش باید تمام راه‌حل‌هایی که به ذهنتان می‌رسد را یادداشت کنید، حتی راه‌هایی که به نظر احمقانه و غیرعملی هستند. این کار را تا جایی ادامه دهید که دیگر هیچ راه‌حلی به ذهنتان نرسد. حتی می‌توان نظر و پیشنهاد‌های اطرافیان را نیز در نظر گرفت؛ زیرا گاهی دو عقل بیشتر از یک عقل کار می‌کند.

در این مرحله از مهارت حل مسئله مهم است که از قضاوت کردن راه‌حل‌ها جلوگیری کنیم. در مرحله تولید ایده، همه ایده‌ها قابل‌قبول‌اند.

3- ارزیابی هر راه‌حل و تصمیم‌گیری

با در نظر گرفتن معیارهای معینی شروع به بررسی تک‌تک ایده‌ها کنید. آیا این راه منطقی است؟ آیا به‌صرفه است؟ خلاقانه است؟ باعث حل مشکل می‌شود؟

آنچه در این مرحله از مهارت حل مسئله حائز اهمیت است، توجه کردن به ایده‌های جدید و خلاقانه است. انتخاب این ایده‌ها اغلب مشکل است چراکه در اکثر اوقات، افراد ایده‌های آشنا و معمول را ترجیح می‌دهند.

4- عمل به راه‌حل برگزیده

به‌محض آنکه درباره بهترین گزینه تصمیم گرفتید، در جهت تحقق آن عمل کنید. اعتماد داشتن به گزینه‌ای که انتخاب کرده‌اید می‌تواند به شما در مشکلات شروع آن کمک کند.

5- یادگیری

در حین به کار بردن راه‌حل خود بازهم دست از بررسی برندارید. ببینید آیا راهبرد انتخابی دارد مؤثر عمل می‌کند یا خیر. درصورتی‌که نتایج به‌دست‌آمده با آنچه انتظار داشته‌اید تفاوت زیادی دارد لازم است به عقب برگشته و ایده دیگری را انتخاب کنید.

به یاد داشته باشید که شکست خوردن در یک کار تنها به معنی یادگرفتن راهی است که مناسب این مسئله نیست. شکست واقعی زمانی رخ می‌دهد که دست از تلاش بردارید.

برای دریافت مشاوره در زمینه آموختن مهارت حل مسئله موثر می‌توانید در هر زمان از روز برای مشاوره تلفنی با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو از طریق شماره 02166419012 تماس بگیرید.